Cuộc chiến công nghệ không dừng lại ở phần cứng. Nó đã bước vào trận tuyến cuối cùng: AI và Tự do Tư tưởng.
- Trú ẩn trong vàng: Cái giá thật sự của làn sóng gom vàng toàn cầu
- Ai sẽ là người mở lời trước trước căng thẳng thương mại Mỹ – Trung?
- Ông Trump: Mỹ đang đàm phán thuế quan với Trung quốc, tin vào “thỏa thuận rất tốt”
1. Vì sao Mỹ cấm bán GPU cao cấp cho Trung Quốc?
Tháng 10/2022, chính quyền Mỹ công bố một trong những lệnh cấm xuất khẩu công nghệ mạnh tay nhất từ trước đến nay: ngăn chặn NVIDIA và AMD xuất khẩu các dòng chip GPU cao cấp dùng cho trí tuệ nhân tạo (AI) sang Trung Quốc.
Lệnh cấm tập trung vào các GPU như:
- NVIDIA A100, H100 – nền tảng mặc định để huấn luyện các mô hình AI khổng lồ như GPT-4.
- AMD MI250, MI300 – các dòng GPU siêu mạnh dùng cho siêu máy tính và AI quân sự.
Theo quy định, bất kỳ chip nào vượt ngưỡng hiệu suất (FLOPS và băng thông) đều bị cấm xuất khẩu sang Trung Quốc và các nước bị nghi ngờ dùng công nghệ vào mục đích giám sát hoặc quân sự hóa.
2. NVIDIA – Không chỉ là hãng làm game card
Từ vị thế nhà sản xuất card đồ họa phục vụ game thủ, NVIDIA đã trở thành trụ cột của cuộc cách mạng AI toàn cầu. GPU của hãng này hiện là công cụ cốt lõi để huấn luyện các mô hình học sâu, xử lý ngôn ngữ tự nhiên, thị giác máy tính, sinh học tính toán…
- OpenAI dùng hàng chục nghìn A100/H100 để huấn luyện GPT-3, GPT-4.
- Google, Amazon, Meta, Anthropic… đều xây dựng hạ tầng AI dựa trên GPU của NVIDIA.
- Năm 2023, NVIDIA vượt mốc 1.000 tỷ USD vốn hóa, trở thành “nhà máy đào tạo trí tuệ nhân tạo” của thế giới.
Không có GPU cao cấp của NVIDIA, việc huấn luyện AI quy mô lớn gần như là bất khả thi.
3. Trung Quốc tăng tốc AI – nhưng “gãy chân” ở phần cứng
3.1. Đầu tư ồ ạt và chính sách mạnh tay
Trung Quốc tuyên bố tham vọng trở thành quốc gia dẫn đầu AI vào năm 2030. Các “ông lớn” như Baidu, Alibaba, Tencent, iFlytek, SenseTime, Megvii… đều chạy đua phát triển mô hình ngôn ngữ, thị giác, giọng nói, và AI tích hợp vào đời sống xã hội.
Chính quyền xây dựng hàng chục trung tâm dữ liệu quốc gia, tài trợ cho các startup AI và tung ra chiến lược “AI quốc gia” với quy mô lên tới hàng trăm tỷ nhân dân tệ.
3.2. Nhưng thiếu GPU cao cấp khiến tham vọng bị bóp nghẹt
AI hiện đại cần hàng nghìn GPU mạnh và hệ sinh thái phần cứng – phần mềm tương thích để huấn luyện mô hình hiệu quả. Lệnh cấm của Mỹ khiến:
- Trung Quốc chỉ có thể tiếp cận GPU hạ cấp như A800, H800 – được thiết kế riêng để “lách cấm”, nhưng hiệu suất yếu hơn nhiều.
- Các mô hình phải dùng mã nguồn mở phương Tây để tinh chỉnh (fine-tune), không thể huấn luyện từ đầu (pre-train).
- Việc nhân rộng mô hình và phục vụ người dùng quy mô lớn (Inference at Scale) trở nên khó khăn.
Một chuyên gia AI Trung Quốc nhận định: “Không có chip – chỉ là đếm ngày để tụt hậu.”
4. Cuộc chiến triết lý: AI phục vụ tự do hay kiểm soát?
4.1. Phương Tây: AI vì sáng tạo và quyền cá nhân
Các công ty như OpenAI, Google DeepMind, Meta, Anthropic đều phát triển AI với nguyên tắc:
- AI phải minh bạch, có thể kiểm soát và phục vụ nhân loại.
- Tôn trọng quyền riêng tư, tự do biểu đạt và chuẩn đạo đức quốc tế.
- Khuyến khích chia sẻ mã nguồn, tài liệu, benchmark công khai.
Mặc dù còn nhiều tranh cãi, nhưng trọng tâm của phương Tây là làm cho AI trở thành công cụ hỗ trợ con người – không phải công cụ cai trị con người.
4.2. Trung Quốc: AI gắn chặt với kiểm soát xã hội
Ở chiều ngược lại, AI Trung Quốc bị kiểm soát theo ba tầng:
- Kỹ thuật: thuật toán nhận diện khuôn mặt, phân tích đám đông, gắn chặt với hệ thống “chấm điểm công dân”.
- Tư tưởng: mô hình AI phải tuân thủ “giá trị cốt lõi xã hội chủ nghĩa màu sắc Trung Quốc”, không được phát sinh “nội dung sai lệch về lịch sử, lãnh đạo, thể chế”.
- Pháp lý: mọi mô hình AI phải được cấp phép, thử nghiệm trên môi trường kiểm duyệt, chịu trách nhiệm hình sự nếu tạo nội dung “gây rối trật tự xã hội”.
AI ở Trung Quốc, dù mạnh về kỹ thuật, nhưng luôn phải bóp méo, kiểm duyệt hoặc giới hạn theo “tư tưởng đúng”. Điều này tạo ra một trần sáng tạo mà không mô hình nào có thể vượt qua.
5. DeepSeek – ánh sáng mở nhưng giới hạn trong “cái khung”
5.1. DeepSeek: mô hình AI Trung Quốc gây chú ý nhất năm 2024
DeepSeek là dự án AI nổi bật của Trung Quốc trong cộng đồng mã nguồn mở quốc tế. Các sản phẩm chính:
- DeepSeek LLM: mô hình ngôn ngữ lớn với hàng chục tỷ tham số, hỗ trợ tiếng Anh và Trung.
- DeepSeek Coder: vượt qua GPT-3.5 trong nhiều bài kiểm tra lập trình (HumanEval, MBPP).
- DeepSeek-VL: mô hình đa phương thức (text + hình ảnh), cạnh tranh với GPT-4V.
Đặc điểm đáng chú ý:
- Mã nguồn mở hoàn toàn, nhiều mô hình dễ triển khai, tài liệu đầy đủ.
- Nhận được đánh giá tích cực từ cộng đồng kỹ thuật quốc tế.
- Là sản phẩm hiếm hoi của Trung Quốc có khả năng cạnh tranh sòng phẳng trên GitHub, HuggingFace…
5.2. Nhưng vẫn nằm trong cái khung kiểm duyệt
Dù rất mạnh về kỹ thuật, DeepSeek vẫn không thể thoát khỏi các rào cản chính trị và kiểm duyệt nội dung:
- Các câu hỏi về chính trị, lịch sử, nhân quyền, tôn giáo… bị lọc hoặc trả lời né tránh.
- Mô hình vẫn phải tuân thủ luật kiểm duyệt AI Trung Quốc: “không được phát sinh nội dung sai lệch tư tưởng”.
- Nhiều nhà nghiên cứu quốc tế bày tỏ lo ngại: liệu mã nguồn mở của DeepSeek có bị giới hạn ngầm hoặc bị rút lại bất cứ lúc nào?
Tài năng kỹ thuật là thật. Nhưng trong một thể chế kiểm soát tư tưởng, AI không bao giờ được phép trở thành “tự do trí tuệ” đúng nghĩa.
6. Kết luận: AI – giới hạn cuối cùng của quyền lực công nghệ
Cuộc chiến AI giữa Mỹ và Trung Quốc không chỉ là cạnh tranh mô hình, GPU hay thuật toán. Nó là cuộc đấu giữa hai thế giới quan:
- AI như một công cụ giải phóng con người – hay như một công cụ kiểm soát con người?
- Nền tảng dựa trên tự do tư tưởng – hay một hệ thống tư tưởng khép kín?
Và trong cuộc đấu đó, NVIDIA là ranh giới kỹ thuật, còn DeepSeek là hình ảnh của tài năng bị trói buộc.
Cuộc chiến công nghệ không dừng lại ở phần cứng. Nó đã bước vào trận tuyến cuối cùng: AI và Tự do Tư tưởng.