Cuộc chiến chất bán dẫn đang định hình lại trật tự công nghệ toàn cầu. Khi chip không chỉ là linh kiện mà là vũ khí chiến lược thì TSMC và SMIC trở thành những quân cờ then chốt trong cuộc đối đầu địa chính trị Mỹ – Trung.
- Trump khẳng định Trung Quốc phải “trả giá”, trấn an người Mỹ về kinh tế trong cuộc phỏng vấn với ABC News
- Trump phản bác lo ngại kinh tế, tuyên bố Trung Quốc sẽ phải chịu thuế quan
- Bắt 4 người liên quan đến hành vi ‘chạy án’ trong vụ sản xuất sữa bột giả
1. Vì sao chất bán dẫn trở thành “tâm chấn” công nghệ toàn cầu?
Chất bán dẫn – thường gọi ngắn gọn là chip – là linh kiện cốt lõi trong hầu hết mọi thiết bị hiện đại: từ smartphone, xe điện, máy bay, vệ tinh, cho đến vũ khí tối tân. Chip không chỉ là “trái tim” của công nghệ, mà còn là mạch máu nuôi dưỡng sức mạnh quốc gia trong kỷ nguyên số hóa. Đây chính là lý do vì sao công nghệ bán dẫn đang trở thành trung tâm của cuộc chiến địa chính trị toàn cầu.
Nhưng sản xuất chip không hề dễ dàng. Nó đòi hỏi:
- Vốn đầu tư khổng lồ: Một nhà máy chip tiên tiến có thể ngốn trên 20–25 tỷ USD.
- Công nghệ siêu tinh vi: Sai số chỉ tính bằng nanomet.
- Chuỗi cung ứng phức tạp toàn cầu: Gồm hàng trăm công đoạn – từ thiết kế, khắc in, đóng gói, kiểm định…
Hiện chỉ có một số quốc gia và doanh nghiệp kiểm soát được những mắt xích quan trọng nhất: Mỹ, Đài Loan, Nhật Bản và Hàn Quốc.
2. Đài Loan: “Nút thắt vàng” của chuỗi cung ứng công nghệ
Taiwan Semiconductor Manufacturing Company (TSMC – Công ty sản xuất chất bán dẫn Đài Loan) là nhà sản xuất chip theo hợp đồng lớn nhất toàn cầu, chiếm hơn 50% thị phần thế giới.
TSMC là công ty duy nhất hiện nay có thể sản xuất chip dưới tiến trình 5nm và đang tiến tới 3nm – một trình độ mà ngay cả Intel và Samsung cũng phải dè chừng.
Những siêu chip như:
- NVIDIA A100, H100 (sức mạnh của AI hiện đại),
- Apple M1, M2,
- AMD Ryzen 7000,
đều do TSMC chế tạo.
Không phải ngẫu nhiên mà Mỹ xem TSMC như tài sản chiến lược số 1 ở Đài Loan – nơi họ sẵn sàng bảo vệ bằng cả sức mạnh chính trị lẫn quân sự.
3. Trung Quốc: Tham vọng công nghệ bán dẫn và rào cản không thể vượt
SMIC (Semiconductor Manufacturing International Corporation) là nhà sản xuất chip lớn nhất của Trung Quốc.
SMIC hiện vẫn chỉ sản xuất ổn định ở mức 14nm bằng công nghệ DUV, chậm 2–3 thế hệ so với TSMC. Tuy nhiên, trong trường hợp đặc biệt, SMIC đã hợp tác với Huawei để sản xuất chip 7nm (Kirin 9000S) bằng kỹ thuật in nhiều lớp – dù chưa thể thương mại hóa trên quy mô lớn do hạn chế về công suất và hiệu quả.
Dù có bước tiến ấn tượng, các chuyên gia nhận định Huawei và SMIC vẫn chưa thể sánh với năng lực công nghệ và năng suất của các đối thủ như TSMC, Samsung hay Intel – đặc biệt khi chưa tiếp cận được công nghệ EUV – công nghệ in thạch bản cực tím tiên tiến nhất thế giới, hiện chỉ do ASML (Hà Lan) cung cấp. EUV cho phép sản xuất chip ở tiến trình dưới 7nm với độ chính xác cao, công suất lớn và tiết kiệm năng lượng. Không có EUV, các công ty như SMIC buộc phải dùng công nghệ DUV (deep ultraviolet) kết hợp nhiều bước lặp, khiến chi phí tăng cao, hiệu suất thấp và khó sản xuất đại trà.
4. Mỹ siết vòng phong tỏa – chiến lược bao vây toàn diện
4.1. Cấm thiết bị, phần mềm và cả nhân lực
Từ năm 2019, Mỹ triển khai chiến dịch phong tỏa công nghệ quy mô lớn:
- Cấm ASML bán máy in EUV cho Trung Quốc.
- Cấm các hãng Mỹ cung cấp phần mềm EDA, linh kiện và vật liệu chip.
- Ngăn chuyên gia gốc Hoa có quốc tịch Mỹ quay về Trung Quốc.
- Thuyết phục Nhật, Hà Lan, Hàn Quốc tham gia vào chiến dịch siết công nghệ lõi.
Đỉnh điểm là tháng 10/2022, Mỹ ban hành chính sách siết xuất khẩu bán dẫn toàn diện nhất trong lịch sử.
4.2. Tái định hình chuỗi cung ứng công nghệ
Không chỉ cấm, Mỹ còn chủ động xây dựng lại hệ sinh thái bán dẫn:
- Thông qua CHIPS and Science Act trị giá 52 tỷ USD để phát triển sản xuất nội địa.
- Mời gọi TSMC, Samsung, Intel đầu tư xây nhà máy tại Mỹ.
- Thành lập “Tứ giác chip” gồm Mỹ – Nhật – Hàn – Đài Loan nhằm đối trọng với Trung Quốc.
5. Kết luận: Cuộc chiến chip – “trái tim công nghệ” của thế kỷ 21
Chất bán dẫn không chỉ là công nghệ:
- Đó là cuộc đua quyền lực kinh tế, quân sự và trí tuệ nhân tạo toàn cầu.
- Là trận chiến giữa một thế giới dựa trên sáng tạo và tự do, và một mô hình toàn trị dựa trên sao chép – kiểm soát – thay thế.
Trong cuộc chiến ấy:
- TSMC không chỉ là doanh nghiệp, mà là “lá chắn silicon” địa chính trị bảo vệ cho một hòn đảo dân chủ có vị thế then chốt.
- SMIC không chỉ là nhà máy chip, mà là biểu tượng cho nỗ lực leo rào bất thành của một thể chế kiểm soát toàn diện.
Và ở một tầng sâu hơn, có một nghịch lý đáng suy ngẫm: Người Hoa – với nền văn minh 5.000 năm vĩ đại, từng dẫn đầu thế giới về phát minh và tri thức – lại chỉ thật sự bứt phá khi họ thoát khỏi bàn tay của mô hình kiểm soát tư tưởng. Những cái tên như TSMC, Foxconn, Jensen Huang (NVIDIA) là minh chứng sống động: cùng là người gốc Hoa, nhưng chỉ trong môi trường tự do, sức sáng tạo mới bùng nổ.
Cuộc chiến chip không chỉ giành quyền kiểm soát công nghệ – mà là cuộc chiến giành quyền thiết kế tương lai, nơi ý chí con người được giải phóng, hay bị quản thúc – chính là ranh giới giữa thịnh vượng và tụt hậu.