Ngập lụt đô thị đã và đang trở thành một trong những vấn đề nhức nhối tại nhiều thành phố lớn ở Việt Nam. Mỗi khi mưa lớn kéo dài, không ít tuyến đường lại biến thành sông, xe cộ chết máy, sinh hoạt bị đảo lộn, đời sống người dân bị ảnh hưởng nặng nề. Dù không phải là vấn đề mới, nhưng tình trạng này vẫn tiếp diễn năm này qua năm khác, khiến nhiều người đặt câu hỏi: “Bao giờ thành phố mới hết ngập?”

Thực trạng này không chỉ đến từ yếu tố thiên nhiên, mà còn là hệ quả của quy hoạch thiếu bền vững, hạ tầng xuống cấp và sự thiếu đồng bộ trong quản lý đô thị. Vậy đâu là nguyên nhân cốt lõi? Giải pháp nào thực sự khả thi? Và đâu là rào cản lớn nhất mà chúng ta cần vượt qua để từng bước chấm dứt tình trạng ngập lụt kéo dài?

Ngập lụt đô thị: Thực trạng đáng báo động

Ở Hà Nội, TP.HCM hay nhiều đô thị lớn khác, tình trạng ngập nước diễn ra phổ biến mỗi mùa mưa. Những con đường quen thuộc như Nguyễn Hữu Cảnh (TP.HCM), Phạm Văn Đồng (Hà Nội) hay thậm chí cả khu trung tâm; chỉ sau một cơn mưa lớn là đã chìm trong biển nước.

Nguyên nhân trực tiếp là hệ thống thoát nước đã xuống cấp; lạc hậu và không theo kịp tốc độ bê tông hóa đô thị. Việc san lấp ao hồ, lấn chiếm kênh rạch, quy hoạch không tính đến yếu tố thủy văn… khiến nước mưa không còn chỗ thấm, gây ra hiện tượng ngập úng nhanh và kéo dài. Bên cạnh đó; tác động của biến đổi khí hậu với các cơn mưa lớn bất thường và triều cường dâng cao cũng góp phần làm tình trạng trầm trọng hơn.

Cải thiện hạ tầng thoát nước – Nền tảng giảm ngập lụt đô thị

Nâng cấp hệ thống thoát nước, xây dựng các hồ điều tiết, trạm bơm chống ngập là những bước đi quan trọng; cần được ưu tiên đầu tư đồng bộ và lâu dài. Tuy nhiên; cơ sở hạ tầng chỉ phát huy hiệu quả khi đi đôi với sự vào cuộc của cộng đồng.

Việc người dân xả rác bừa bãi; xây dựng lấn chiếm kênh rạch hay lấp mương thoát nước đang trực tiếp làm nghẽn dòng chảy, khiến mọi nỗ lực chống ngập gặp khó khăn. Do đó, nâng cao ý thức bảo vệ hệ thống thoát nước; chấp hành quy định xây dựng và bảo vệ môi trường cần trở thành hành vi thường nhật của mỗi người dân đô thị.

Quy hoạch bền vững theo mô hình “thành phố bọt biển”

Mô hình “thành phố bọt biển” (Sponge City) được xem là một giải pháp dài hạn nhằm giúp đô thị hấp thụ; giữ lại và xử lý nước mưa một cách tự nhiên.

Thay vì xây dựng toàn bê tông, mô hình này khuyến khích:

  • Tăng diện tích bề mặt thấm như công viên, quảng trường xanh
  • Giữ lại các ao hồ, kênh rạch tự nhiên
  • Lắp đặt mái nhà xanh, vườn thấm

Mô hình này không chỉ giảm ngập lụt đô thị mà còn cải thiện môi trường sống; điều hòa khí hậu và tạo không gian sinh hoạt lành mạnh cho cư dân.

Một trong những nguyên nhân hàng đầu dẫn đến ngập lụt đô thị là hệ thống thoát nước không đáp ứng được tốc độ phát triển và mật độ xây dựng (Ảnh:Internet)

Ứng dụng công nghệ để quản lý ngập lụt đô thị hiệu quả hơn

Việc áp dụng các giải pháp công nghệ như cảm biến mực nước; hệ thống cảnh báo sớm, bản đồ ngập; điều khiển trạm bơm thông minh… đang được nhiều đô thị hướng tới. Nhờ đó, các cơ quan chức năng có thể theo dõi tình hình ngập theo thời gian thực,; phản ứng nhanh khi có mưa lớn hoặc triều cường; hạn chế thiệt hại.

Song song; việc công khai thông tin vùng ngập cũng giúp người dân chủ động lên kế hoạch di chuyển, bảo vệ tài sản,; giảm rủi ro thiệt hại.

Ngập lụt đô thị: Những rào cản lớn chưa dễ vượt qua

Nguồn lực đầu tư còn hạn chế

Chống ngập là bài toán cần vốn lớn, nhưng ngân sách nhiều đô thị vẫn còn hạn chế. Không ít dự án chống ngập bị chậm tiến độ, thiếu đồng bộ hoặc chỉ giải quyết được phần ngọn. Nếu không có chiến lược đầu tư lâu dài và hiệu quả; các giải pháp kỹ thuật sẽ chỉ mang tính tạm thời.

Tư duy quy hoạch lạc hậu

Nhiều khu đô thị mới được quy hoạch chưa tính toán đầy đủ về thoát nước và khả năng chống ngập. Ao hồ bị san lấp, đất trống bị phủ bê tông khiến thành phố không còn khả năng “thở”. Cần chuyển từ tư duy “phát triển bằng mọi giá” sang tư duy “phát triển bền vững; thích ứng thiên nhiên”.

Thiếu sự phối hợp và giám sát hiệu quả

Việc quản lý ngập lụt đô thị liên quan đến nhiều cơ quan khác nhau. Tuy nhiên, thiếu sự phối hợp đồng bộ, thiếu cơ chế chia sẻ dữ liệu và giám sát hiệu quả đang là trở ngại lớn khiến các nỗ lực rời rạc; thiếu tính tổng thể.

Ngập lụt đô thị sẽ không thể chấm dứt nếu chúng ta chỉ đứng nhìn (Ảnh: Internet)

Ngập lụt đô thị: Hành trình cần sự chung tay của cả cộng đồng

Giải quyết tình trạng ngập lụt đô thị không thể chỉ trông chờ vào một vài công trình hay nỗ lực đơn lẻ. Đó là một quá trình dài hơi; đòi hỏi sự phối hợp nhịp nhàng giữa chính quyền, các nhà chuyên môn và toàn thể người dân.

Khi mỗi cá nhân ý thức được vai trò của mình, mỗi tổ chức chủ động tham gia và cả cộng đồng cùng hành động có trách nhiệm ; chúng ta hoàn toàn có thể hướng đến một đô thị phát triển bền vững, thích ứng với thiên nhiên và từng bước thoát khỏi nỗi lo ngập nước mỗi mùa mưa về.