Lụt – Khi nước không còn đường để đi

Chúng ta không bị nhấn chìm bởi mưa; mà bởi chính những bức tường do mình xây nên — trong đất, trong quy hoạch, và trong tư duy. Lụt, đôi khi, không đến từ thiên nhiên mà từ cách con người tự bít lối của chính mình.

• Động đất Quảng Ngãi: Vì sao liên tiếp 14 trận chỉ trong 2 ngày?
• Cách bậc trí giả hành xử khi bị người khác nhục mạ
• Bí quyết dạy con từ Tam Quốc khiến cha mẹ hiện đại suy ngẫm

Khi thiên tai chỉ là cái cớ

Hà Nội lại ngập.
Một trận mưa lớn kéo dài, sau ảnh hưởng của bão số 10;khiến những con đường trung tâm chìm trong nước, xe chết máy, người lội bì bõm giữa lòng thủ đô. Chỉ trong vòng một tháng, người dân thành phố đã hai lần chứng kiến cảnh này. Gợi nhắc câu chuyện năm 2008.

Ở một nơi được gọi là “hồn hoa đô thị”; lẽ ra những hình ảnh ấy chỉ nên thuộc về ký ức xa xưa, vậy mà vẫn trở lại; đều đặn như một nhịp quen.
Người ta bảo lụt là thiên tai. Nhưng có thật không?
Nước không đến từ đâu xa. Nó không tràn qua đê, không vỡ bờ. Nó chỉ đơn giản là không còn chỗ để đi.

Dòng chảy không quên đường xưa

Ngày xưa, “lụt” nghĩa là nước sông dâng cao, vỡ đê, tràn bờ, nhấn chìm đồng ruộng. Trong Đại Việt sử ký toàn thư, năm 1078, đê Cơ Xá bên sông Hồng vỡ toang, nước ào ạt tràn vào Thăng Long, cuốn theo nhà cửa, mùa màng, để lại một kinh thành ngập trong bùn đất.

Thế nhưng, hơn chín thế kỷ sau — năm 1971; giữa thời đại con người hô hào chinh phục tự nhiên, một lần nữa miền Bắc vẫn chứng kiến “Đại hồng thủy sông Hồng”.
Cả đồng bằng Bắc Bộ chìm trong biển nước.
Con người tưởng rằng mình đã đủ sức chế ngự thiên nhiên; nhưng nước vẫn có đường đi riêng. Và nó đi qua chính những vùng mà con người đã lấp, chặn, đổi dòng.

Lụt – Khi con người quên mất lối của nước

Từ 1078 đến 1971, rồi đến Hà Nội 2025 — nghìn năm qua, nước không hề đổi tính.
Nó vẫn theo quy luật: chảy từ cao xuống thấp, tìm đường về chỗ trũng. Chỉ có con người là thay đổi.
Chúng ta đã bê tông hóa từng khoảng đất trống; bít lối thoát bằng những tầng tầng lớp lớp nền đường, bãi đỗ xe, khu dân cư san lấp.
Nước không còn khe đất, không còn bãi sông; nên khi mưa xuống, nó chỉ còn cách phản kháng. Nước tràn lên mặt đường, dâng vào nhà, nuốt lấy thành phố.

Trong truyền thuyết Đại Vũ trị thủy; vua Nghiêu từng sai Công trị lũ bằng cách đắp đập, ngăn sông — nhưng càng chặn, nước càng hung dữ.
Đến đời Đại Vũ, ông không chặn nữa mà khơi dòng, mở lối cho nước chảy về biển.
Người xưa hiểu rằng: muốn giữ đất lâu bền thì phải để nước có đường thoát.
Còn chúng ta hôm nay, giữ lấy từng tấc đất cho mình; mà quên mất nước cũng cần một chỗ để về.

Lụt – tấm gương của giới hạn con người

Hà Nội ngập không phải vì mưa quá lớn; mà vì chúng ta đã xây dựng quá nhiều cho chính mình — và quá ít cho tự nhiên.
Những con kênh thoát nước bị san lấp; hồ ao biến thành khu đô thị, mặt đất phủ kín nhựa đường. Trong một thành phố bê tông, nước chỉ còn cách hóa thành lũ.

Lụt bây giờ không còn là chuyện “vỡ đê” nữa. Nó là chuyện vỡ giới hạn của con người.
Ngày xưa, người dân đắp đê để giữ lấy đồng ruộng — vì sông có thể tàn phá mùa màng.
Còn nay, ta dựng những bức tường xi măng để giữ lấy tiện nghi; để cưỡng ép thiên nhiên phải đi theo bản đồ của mình.
Nhưng nước chưa từng chịu khuất phục. Nó vẫn kiên nhẫn chờ đến ngày mưa lớn. Rồi len qua những khe nứt nhỏ nhất, để nhắc ta rằng; mọi quy hoạch đều vô nghĩa nếu quên mất quy luật.

Bài học của nước: thuận thì sống, nghịch thì vỡ

Lịch sử nghìn năm trị thủy của người Việt cũng là lịch sử học cách đi cùng nước; chứ không chống lại nước.
Từ những con đê Cơ Xá đầu tiên đến những cánh đồng ngập mặn ven sông; người xưa hiểu rằng: nếu không thuận, sẽ bị nuốt.
Nay, ta tưởng mình đã tiến bộ — nhưng có lẽ đang quay trở lại chỗ cũ.

Chỉ khác là, lụt không còn đến từ ngoại vi, mà từ ngay trong lòng thành phố.
Con người ngẩng đầu lên hỏi trời xanh sao Ông khiến dân khổ thế — mà quên rằng; chỉ khi khổ ta mới nhớ đến tự nhiên; còn khi sung túc, tiện lợi, ta lại quên mất sự tồn tại của Ông.

Con người nếu không thể thật sự sống thuận với tự nhiên; thì mọi nỗ lực cải tạo đều chỉ là sự vá víu tạm bợ; càng vá càng hỏng, càng chặn càng vỡ. Cuối cùng, mọi hậu quả dù nặng hay nhẹ vẫn trả về đúng nơi khởi đầu.
Vật cực tất phản — đó là quy luật muôn đời.

Có lẽ, câu hỏi lớn nhất sau mỗi trận lụt không phải là “bao giờ nước rút?”, mà là: Chúng ta có thật sự tiến bộ ? Hay chỉ đang tự dìm mình trong chính dòng nước mà mình tạo ra?