Dạy thêm học thêm ở Việt Nam là triệu chứng của hệ thống giáo dục mất cân bằng, không phải nguyên nhân. Bài viết phân tích sâu sắc vấn nạn này, chỉ rõ gốc rễ vấn đề và đề xuất giải pháp cốt lõi: tái định hướng giáo dục nhân văn, giảm tải chương trình để nuôi dưỡng con người toàn diện thay vì chạy theo thành tích.


Ở Phần Lan – quốc gia có nền giáo dục đứng đầu thế giới – học sinh được về nhà từ đầu giờ chiều, không bài tập, không học thêm, vẫn học tốt. Trong khi đó, học sinh Việt Nam quay cuồng với lịch học từ sáng tới tối, cả ngày chính khóa lẫn tối học thêm. Tại sao một xã hội lại vận hành hệ thống giáo dục khiến người học phải “vượt ngưỡng” liên tục, mà vẫn luôn thấy chưa đủ?

Dạy thêm học thêm: Biểu hiện của một hệ thống giáo dục mất cân bằng

Chương trình nặng nề, thiếu định hướng nhân cách

Trong nhiều thập kỷ, hệ thống giáo dục Việt Nam đã tập trung gần như tuyệt đối vào việc truyền đạt kiến thức học thuật, đặc biệt là các môn khoa học tự nhiên – kỹ thuật. Sự lệch hướng này khiến chương trình học trở nên nặng nề, dàn trải, khô cứng và ngày càng xa rời những giá trị sống căn bản. Học sinh bị cuốn vào cuộc chạy đua điểm số, thi cử, bằng cấp – mà thiếu đi cơ hội phát triển nhân cách, đạo đức và khả năng tự soi sáng chính mình.

Áp lực thành tích biến học thêm thành “lựa chọn bắt buộc”

Hậu quả là cả học sinh lẫn phụ huynh đều không biết thế nào là “đủ”. Khi cái “đủ” không được xác định bởi sự trưởng thành nội tại mà chỉ được đo bằng thành tích và năng lực cạnh tranh, thì học thêm trở thành lựa chọn hiển nhiên – thậm chí là bắt buộc. Gia đình và xã hội cũng bị cuốn vào vòng xoáy ấy, vô tình tiếp tay cho một hệ thống học tập thiên lệch, không còn biết tiết chế.

Vòng xoáy học thêm từ tiểu học đến phổ thông

Ở bậc tiểu học, trẻ đã phải luyện chữ, luyện toán ngoài giờ. Cấp hai thì bổ sung thêm Anh, Lý, Hóa. Cấp ba tiếp tục tăng tốc với “tổ hợp xét tuyển” và “lớp chuyên luyện đề”. Đến mức, không đi học thêm bị xem là… kỳ lạ. Trong mắt học sinh, giáo dục không còn là quá trình trưởng thành, mà là hành trình vượt chướng ngại. Học để thi, học để thắng, học để không tụt lại – chứ không phải học để sống đúng và sống đẹp.

dạy thêm học thêm
Học sinh bị cuốn vào chạy đua điểm số, thi cử, bằng cấp – mà thiếu đi cơ hội phát triển nhân cách, đạo đức và khả năng tự soi sáng chính mình. (Ảnh: laodong)

Vấn đề của dạy thêm học thêm không nằm ở giáo viên hay phụ huynh

Chúng ta rất dễ quy trách nhiệm cho người thầy – vì dạy lướt để dành phần hay cho lớp thêm – hay cho phụ huynh – vì bắt con học quá sức. Nhưng cả hai đều chỉ đang vật lộn trong một hệ thống được thiết kế sai gốc: coi tri thức kỹ thuật là trung tâm, và bỏ rơi giáo dục đạo đức – nhân văn.

Phụ huynh đâu có sai khi mong muốn con mình được học thêm để có cơ hội hơn. Họ không cố ý tạo áp lực, họ chỉ đang chạy đua với những yêu cầu ngầm: điểm số, bài thi, chuẩn đầu vào… Còn giáo viên, với đồng lương không đủ sống, cũng chỉ đang tìm cách duy trì nghề nghiệp trong một môi trường thiếu tôn trọng đúng nghĩa. Vấn đề không nằm ở từng cá nhân – mà ở định hướng nền tảng của toàn hệ thống.

Một khi giá trị con người được đánh giá chủ yếu bằng điểm số và năng lực cạnh tranh, thì toàn bộ xã hội sẽ lấy “hiệu quả” làm đích đến – và lãng quên việc “trở thành người tử tế”.

Giải pháp cho vấn nạn học thêm: Tái định hướng giáo dục

Để giải quyết tình trạng dạy thêm học thêm không hiệu quả, chúng ta cần thay đổi cốt lõi nền giáo dục:

Trả lại vị trí trung tâm cho giáo dục đạo đức – nhân văn

Khi những giá trị như lòng trung thực, sự tử tế; khả năng tự hiểu mình và sống đúng được phục hồi trong chương trình học; người học sẽ có khả năng tự xác định “đủ” cho chính mình. Họ học vì hiểu rõ mình cần gì; chứ không phải vì sợ điểm kém hay sợ thua kém bạn bè. Giáo dục nhân văn là nền móng giúp học sinh biết tự tiết chế, biết tự trọng, và biết tôn trọng người khác – từ đó thoát khỏi cơn khát vô hạn của “học thêm – học nữa – học mãi”.

Trẻ em không chỉ cần phát triển về trí tuệ, mà còn về đạo đức và nhân văn. (Nguồn: dantri)

Giảm tải chương trình học, lựa chọn kiến thức cốt lõi thay vì ôm đồm

Chương trình học hiện nay quá nặng, quá dàn trải và thường lạc hậu so với nhu cầu thực tiễn. Việc học tràn lan khiến học sinh mệt mỏi; thầy cô dạy quá sức; và phụ huynh bất an – từ đó thúc đẩy nhu cầu học thêm như một “cách để sống sót”. Cần rà soát lại toàn bộ nội dung học; giữ lại những gì thực sự cần cho cuộc sống và nhân cách; loại bỏ phần “kỹ thuật hóa” không cần thiết ở lứa tuổi phổ thông.

Cải thiện thu nhập và vị thế xã hội của giáo viên

Người thầy chỉ có thể toàn tâm cho giờ học chính khóa nếu họ không phải sống nhờ dạy thêm. Cải thiện lương, giảm tải hành chính; và khẳng định vai trò người thầy như một trụ cột đạo đức trong xã hội. Đó là cách để giáo viên quay về với thiên chức giáo dục đúng nghĩa; chứ không phải làm gia sư cao cấp.

Xây dựng một nền văn hóa giáo dục biết tiết chế và có mục đích

Chúng ta đang sống trong một nền giáo dục mà “càng nhiều càng tốt” – học nhiều môn; nhiều lớp, nhiều kỹ năng. Nhưng chính sự không biết điểm dừng ấy mới là biểu hiện của một xã hội mất định hướng. Giáo dục nhân văn sẽ giúp cá nhân biết tiết chế; biết lùi lại để hiểu mình – và hiểu rằng, không phải cái gì học được cũng cần học; không phải cái gì biết được cũng cần biết.

Khi giáo dục quay về với con người, dạy thêm học thêm sẽ tự dưng mất chỗ đứng

Ở Phần Lan, người ta dạy trẻ cách sống hạnh phúc, rồi mới dạy toán. Ở Việt Nam, đôi khi chúng ta dạy trẻ cách giải phương trình bậc hai; trước khi dạy trẻ biết yêu thương.

Muốn dạy thêm học thêm không còn là gánh nặng, ta không thể chỉ cấm đoán hay kiểm soát. Ta phải thay đổi cái lõi: triết lý giáo dục. Khi mục tiêu không còn là đào tạo những chiếc “máy biết thi”; mà là nuôi dưỡng con người toàn diện – khi đó; giáo dục sẽ trở lại đúng vai trò của nó: Không làm cho người ta giỏi hơn người khác; mà làm cho người ta tốt hơn chính mình.