Giữa bao biến chuyển của thời cuộc, có những điều vẫn lặng lẽ tồn tại như mạch ngầm văn hóa không bao giờ cạn. Trong lòng người miền Bắc, hát Quan họ truyền thống không chỉ là một loại hình dân ca Việt Nam được UNESCO công nhận, mà còn là ký ức, là niềm thương, là tiếng gọi về cội nguồn quê hương sâu thẳm.
- Nhà là nơi con trở về
- Phu vi thê cương – Cốt cách gia phong người Việt
- Khang Hy bài học dạy con: “Tâm phải nhỏ mà gan phải lớn.”
Quan họ – Tiếng gọi của miền ký ức Kinh Bắc
Mỗi lần xuân về, tiếng hát Quan họ Bắc Ninh lại ngân vang giữa không gian rộn ràng của lễ hội làng quê. Từ sân đình cổ kính đến bến nước đầu làng, nơi có cây đa già che bóng giếng trong veo, liền anh liền chị lại gặp nhau, chắp nối từng câu hát mượt mà như tơ, mộc mạc mà đầy quyến luyến. Mỗi làn điệu Quan họ như đưa người nghe trở về thời thơ bé, khi còn nép mình sau lưng bà, lắng nghe những câu ca vọng từ phía đình làng.
Người xưa không hát Quan họ để biểu diễn, mà “chơi Quan họ” – nghĩa là hát bằng cả tâm hồn, bằng cả sự giao duyên chan chứa tình người. Mỗi cuộc hát là một lần “kết chạ”, kết tình, kết nghĩa. Những câu hát mời trầu, hát đối, hát giã bạn vang lên tha thiết như lời mời ở lại với quê hương, với nếp sống nghĩa tình xưa cũ.
Hát Quan họ – Hồn vía trong từng dịp sum vầy
Không chỉ có mặt trong các lễ hội truyền thống, Quan họ còn hiện diện trong mọi sinh hoạt cộng đồng của người Bắc Bộ. Vào ngày Quốc tế Phụ nữ 8/3, ngày Phụ nữ Việt Nam 20/10, hay những buổi sinh hoạt hội xóm, hội đồng niên, các liền chị lại khoác lên mình tà áo tứ thân, đội nón quai thao, mang lời ca gửi gắm đến chị em – như một cách tôn vinh vẻ đẹp dịu dàng, nền nã của người phụ nữ Việt Nam.
Đặc biệt, trong những đám cưới truyền thống miền Bắc, hát Quan họ là nghi thức không thể thiếu ở nhiều vùng quê Bắc Ninh, Bắc Giang. Tiếng hát vang lên trong lễ vu quy như lời chúc phúc mặn nồng cho đôi uyên ương, như sợi dây nối kết hai bên gia đình. Câu ca ngọt ngào “Người ơi người ở đừng về” không còn là lời tạm biệt, mà là tiếng lòng thiết tha giữ người ở lại – giữ tình người không phai.
Quan họ – Gắn bó với giếng làng, mái đình, và người quê
Người làng tôi thường nói: “Nơi nào có giếng nước; có cây đa; có đình làng – nơi đó có Quan họ.” Bởi vậy; hát Quan họ truyền thống không thể tách rời khỏi không gian văn hóa làng quê Bắc Bộ. Khi chiều buông, các bà; các chị thường tụ nhau bên giếng làng, tay vừa giặt áo; miệng vừa khe khẽ cất câu “Cây trúc xinh” ngân dài trong nắng. Quan họ len vào từng hơi thở, từng nhịp sống, như thứ ngôn ngữ riêng chỉ người quê mới hiểu, mới yêu, mới giữ.
Giếng làng – nơi người ta tụ họp; gánh nước, chuyện trò – cũng là nơi những cuộc hát giao duyên diễn ra tự nhiên nhất. Không cần sân khấu; không cần ánh đèn, chỉ cần tình cảm chân thành và đôi ba câu hát mộc; là đủ làm say lòng bao thế hệ.
(Ảnh: thuonghieucongluan.com.vn)
Hát Quan họ – Di sản cần được gìn giữ bằng tình yêu và ký ức
Ngày nay, Quan họ đã được đưa vào các sân khấu lớn; trở thành tiết mục trong các chương trình nghệ thuật, lễ hội; lễ kỷ niệm văn hóa cấp tỉnh, quốc gia. Nhưng điều đáng quý nhất là ở nhiều làng quê Kinh Bắc; người dân vẫn giữ thói quen “chơi Quan họ” theo lối truyền thống. Trẻ con được dạy hát từ khi còn nhỏ; thanh niên tham gia câu lạc bộ Quan họ; người già vẫn giữ nếp xưa, vẫn nhớ từng làn điệu, từng câu đối đáp tinh tế, đằm sâu.
Giữ Quan họ không chỉ là giữ một loại hình nghệ thuật – đó là giữ nếp sống nghĩa tình; giữ lại hồn cốt quê hương. Trong thời đại hiện đại hóa, toàn cầu hóa; những câu Quan họ vẫn cần được ngân lên từ chính lòng người; để không mất đi cái chất “người Bắc”; chất “người quê”, chất “người Việt” đã nuôi dưỡng bao thế hệ.
Lời mời từ miền di sản
Nếu một ngày bạn ghé về miền Kinh Bắc, hãy tìm đến hội Lim vào độ xuân sang. Hãy thử ngồi bên giếng nước; nghe những liền anh liền chị cất tiếng hát Quan họ không micro, không loa đài. Chỉ là tiếng lòng gửi trong làn điệu cổ, nhưng đủ làm người nghe rưng rưng. Bởi Quan họ không chỉ là nhạc, là lời – Quan họ là văn hóa; là cảm xúc, là sợi dây vô hình nối ta với cha ông.