Sau lụt, ai cũng nghĩ đến chuyện giữ ấm và ăn lại cho khỏe. Ít ai biết Đông y lại xem đây là thời điểm dễ mắc bệnh nhất, không phải vì lạnh, mà vì “thấp độc” len vào tỳ vị. Lúc này, uống gừng sớm cũng chưa phải điều đúng. Vậy phải làm gì trước tiên?
- Hôn nhân nguội lạnh vì “tiền anh, tiền tôi”
- Chuyến đi sống chết về quê trong đêm lũ
- Cà phê dưỡng sinh – Lý do dân văn phòng mê mẩn
Lũ rút không chỉ lạnh, mà sinh “uế độc” phá tỳ vị
Theo Đông y, khi ngâm nước, thân người mất dương khí; nhưng tai họa lớn hơn lại đến từ không khí và nguồn nước sau lũ. Rác mục, bùn hôi, xác động vật phân hủy tạo thành “uế khí”, xâm nhập vào cơ thể mà Đông y gọi là “thấp độc” — khí ẩm, nặng, hôi, dễ gây rối loạn vận hóa của tỳ vị, dẫn đến nôn ói, đau bụng, tiêu chảy.
Cổ thư ghi:
“Thủy bất thanh, sinh uế độc; nhập tỳ tất loạn khí.”
(Nước không sạch sinh độc; độc vào tỳ khiến khí loạn.)
Vì vậy, sau lũ, điều đáng sợ không chỉ là lạnh, mà là độc khí theo đường ăn uống và hít thở. Với Đông y, độc phải trừ trước, ấm và bổ phải đến sau.
Sai lầm dễ mắc: uống gừng ngay khi vừa thoát nước
Gừng là vị thuốc quý để “tán hàn, ôn vị”. Nhưng khi cơ thể còn bị hàn thấp bám ngoài, hoặc khi nước dùng chưa đảm bảo, việc uống gừng quá sớm sẽ khiến tỳ vị phải vận hóa khi uế độc còn chưa được trục ra. Đông y xem đây là “ép vận hóa”, có thể sinh bất lợi.
Vì vậy:
- Phải làm ấm từ ngoài trước, như hơ gan bàn chân, chườm ấm vùng rốn, xông nhẹ để tán hàn từ biểu.
- Chỉ uống gừng sau khi thân đã ấm lên, và nước pha phải sạch, đun sôi.
Đông y đề cao tính thuận thời, thuốc tốt dùng sai thời điểm cũng hoá hại.
Việc quan trọng nhất sau lụt: Trừ uế – sát độc trước khi giữ ấm
Đông y không đặt việc giữ ấm hay bồi bổ lên đầu. Sau lũ, điều đầu tiên phải làm là trừ uế – sát độc trong môi trường sống, vì khí độc từ bên ngoài sinh bệnh trước cả đồ ăn và thuốc bổ.
Theo Đông y nên làm
- Lau nhà bằng nước nóng pha muối và giấm: muối sát, giấm giải uế; giúp hóa thấp, trừ mùi hôi.
- Xông nhà bằng vỏ bưởi, sả, gừng, thêm muối hạt; muối đốt cùng giúp hút thấp, tăng khả năng tán uế.
- Sau khi xông phải mở cửa thông khí, tránh “nhốt uế khí”, vốn là điều Đông y đặc biệt kiêng kỵ.
Y học hiện đại có thể hỗ trợ ở bước này bằng việc đảm bảo nước sinh hoạt an toàn, đã xử lý hoặc đun sôi, để Đông y có thể vận thuốc đúng pháp.
Ăn uống đúng sau lụt: không vội bổ, phải bảo vệ tỳ vị
Không nên ăn món “bổ nóng ngay lập tức”. Tỳ vị đang yếu, nếu cho ăn nặng, ăn bổ hoặc ăn sống dễ khiến thấp độc tích lại. Những món nhẹ như cháo hành, cháo gừng ít, cháo gạo ninh nhừ với thịt băm chín kỹ, nước đun sôi pha chút muối hoặc sả là phù hợp: ấm vừa, không nặng tỳ.
Cần tuyệt đối tránh:
- Rau sống, hải sản tươi sống, mắm sống, tiết canh.Đông y gọi là “sinh uế hạ độc.”
- Thịt động vật chết trong nước lũ, dù “trông còn tươi”. Cổ y văn ghi:
“Ngũ nhục tử, thực tất sinh độc.” (Thịt chết ăn vào tất sinh độc.)
Không phải vì chúng không còn dinh dưỡng, mà vì tính chất đã đổi, uế khí đã nhập.
Khi nào nên phối hợp Đông – Tây y?
Nếu tiêu chảy liên tục, sốt cao, đi ngoài ra máu, nôn không giữ được nước; thì đó là dấu hiệu thấp độc đã nhập lý sâu. Khi ấy, nên ưu tiên cấp cứu trước, Đông y lẫn Tây y đều có pháp trị cấp. Sau lũ, điều quan trọng là chọn phương thức kịp thời nhất cho người bệnh; cấp trước, điều hòa sau, đó mới là thuận lý.
Thông điệp cuối cùng của Đông y:
Sau lụt, quan trọng không phải giữ ấm ngay lập tức, mà là: trừ uế trước – ôn ấm sau – kiện tỳ cuối cùng. Bỏ sót bước đầu, càng bổ càng hại, càng ấm càng nghẽn.
Điều phải làm đầu tiên sau lụt không phải uống gì, mà là làm sạch – tán uế – bảo vệ tỳ vị và nguồn nước.