Theo UNICEF, chỉ số hạnh phúc học sinh Việt Nam 2025 chỉ là 67/100, thấp hơn trung bình khu vực. Trong khi phụ huynh vẫn “cháy” vì điểm số và giải thưởng, con trẻ phải gồng mình mang lớp áo giáp “thành tích ảo”. Bài viết phân tích hai lớp “bề mặt” và “gốc rễ” của áp lực ấy để gợi ý phụ huynh nhìn lại cách đặt ưu tiên.
- Mùa thi không áp lực: Bí kíp gặt hái kết quả vàng cho sĩ tử “thư thái”!
- Kiểm soát chi tiêu, mặc đẹp hơn nhờ 3 nguyên tắc đơn giản
- Mực nước hồ Hoà Bình giảm mạnh kỷ lục, cuộc sống người dân lao đao
Lớp “bề mặt”: Điểm số và bảng vàng
Ở lớp bề mặt, phụ huynh khắp nơi nhắc nhau: “Con bạn A vừa được 9,5 Toán học kỳ”, “Nhà B có 10 Văn, 9,75 Lý trường chuyên”. Những con số – điểm 9+, 10+ – trở thành tiêu chí duy nhất để so sánh và ghi nhận năng lực, khiến học sinh chỉ còn chạy đua để “bằng bạn bằng bè” thay vì học để thấu hiểu, nuôi dưỡng đam mê.
- Bảng vàng giải thưởng được tung hô: Mùa hè, nhiều em ghi danh thi Học sinh Giỏi cấp huyện; cấp tỉnh không hẳn vì đam mê, mà chỉ “để có giải báo cáo thành tích”. Trên mạng xã hội, phụ huynh liên tục “update”: “Con hôm nay giành giải Nhì Toán tỉnh”, “Con vừa đạt Ưu tú Anh văn”. Giải thưởng mang lại niềm tự hào tức thì, nhưng cũng gieo áp lực ngầm: “Nếu không có giải, gia đình mình sẽ kém hơn người khác”.
- Ngân sách gia đình đổ dồn vào học thêm: Nhiều cha mẹ sẵn sàng chi 5–7 triệu đồng mỗi tháng cho một khóa luyện thi Toán hoặc tiếng Anh, thay vì đầu tư cho hoạt động trải nghiệm giúp con sáng tạo. Như thể thành tích của con là ưu tiên số một, vượt lên trên mọi khoản chi khác.
Tất cả những biểu hiện này chính là “thành tích ảo”, khi áp lực xã hội biến con trẻ thành “cỗ máy điểm số” và gán cho chúng lớp áo giáp vô hình: “Nếu không đủ điểm, mình kém cỏi, thua bạn”. Thực chất, thay vì tiếp thu tri thức, các em dễ rơi vào mệt mỏi, căng thẳng, bất an mỗi khi kết quả không như mong đợi.
Gốc rễ: Văn hóa, xã hội và nỗi lo cha mẹ
Văn hóa Á Đông – “Học vị danh dự” bị lạm dụng
Từ xưa, trong văn hóa Á Đông, “học” luôn gắn với “danh dự” và “thăng tiến”. Thi cử từng là con đường duy nhất để khẳng định địa vị gia đình. Dù xã hội thay đổi; quan niệm “bằng cấp” vẫn ăn sâu; nhiều cha mẹ tin rằng nếu con không bắt kịp “cuộc đua điểm số”; con sẽ “thua thiệt” trước bạn bè. Khi thành tích học tập bị thổi phồng; cha mẹ dễ xem đó là cách giữ danh dự dòng tộc hơn là tập trung xây dựng tri thức bền vững cho con.
Tình yêu thương và nỗi lo thế hệ trước
Nhiều phụ huynh thuộc thế hệ 6X, 7X từng trải qua thiếu thốn, lam lũ. Họ khát khao “không để con khổ như mình” nên đặt niềm tin vào bảng điểm: “Con có điểm cao; con sẽ không khổ.” Cách thể hiện tình yêu mang màu sắc Á Đông: thay vì nói “Ba mẹ chỉ cần con hạnh phúc”; họ nhắc “Con phải cố gắng học để có tương lai vững chắc”. Ẩn sau lời thúc giục ấy là nỗi sợ: “Con không bằng bạn thì con bị đánh giá thấp; bị xã hội bỏ lại.” Khi tình thương hóa thành gông cùm tinh thần; trẻ đánh mất tự do khám phá bản thân.
Nỗi sợ con bị bỏ lại
Không chỉ văn hóa, còn có áp lực “lây” từ cộng đồng:
- Phụ huynh kỳ vọng chủ động: Họ từng vấp ngã – thi trượt, lỡ dở – nên đặt gánh nặng “phải làm được điều ba mẹ chưa làm được” lên con. Nếu con không đạt mục tiêu, bố mẹ như gánh thêm thất bại của chính mình.
- Phụ huynh bị cuốn theo bất đắc dĩ: Dù không muốn ép con, khi nghe tin “Học sinh lớp A chuyên đạt 8,5 Văn”, họ lo con sẽ “tụt hậu”. Kết quả, dù chưa an tâm; họ vẫn đưa con đi học thêm, tự nhủ: “Mình làm vậy vì tương lai con”.
(Ảnh: neurocardmax)
Cả hai đều xuất phát từ nỗi lo: “Nếu con không có thành tích; con sẽ bị đánh giá thấp, bị cộng đồng bỏ lại”. Khi việc học không còn là hành trình hiểu biết; trẻ trở thành “hạt mầm” phải nở hoa bằng mọi giá.
Hệ quả tâm lý và xã hội
- Trẻ bị ám ảnh điểm số, thiếu tự tin: Dù là “học sinh giỏi”, chỉ cần một bài kiểm tra dưới kỳ vọng, nhiều em rơi vào trạng thái chán nản, hoang mang. Sự tự ti ấy không chỉ dừng lại ở một kỳ thi; mà lan rộng đến cả con đường học tập và sự nghiệp sau này.
- Xã hội thiếu nhân tố sáng tạo, dám thất bại: Khi thành tích được đánh giá là “tấm hộ chiếu duy nhất” vào tương lai, học sinh mất đi khả năng “thử – sai – sửa”. Họ e ngại khởi nghiệp, ít đề xuất ý tưởng vì sợ thất bại. Kết quả là thế hệ ít dám đương đầu với rủi ro; thiếu ý tưởng đổi mới và hạn chế kỹ năng giải quyết vấn đề.
Thành tích ảo: Mặt trái của kỳ vọng cha mẹ
“Thành tích ảo” – ở lớp bề mặt là bảng điểm lung linh; giải thưởng lấp lánh, tiền học thêm “ngốn không ít” – Nhưng sâu hơn; đó là sự phản chiếu của văn hóa Á Đông trọng khoa cử bị lạm dụng; tình yêu thương cha mẹ gắn với nỗi sợ con bị bỏ lại, hóa thành gông cùm tinh thần. Khi phụ huynh và cộng đồng gán cho con trách nhiệm “phải giỏi”; trẻ không chỉ mất đi niềm vui học tập mà còn có nguy cơ đánh mất chính bản ngã.
Nếu chúng ta vẫn đặt thành tích lên hàng đầu, hãy tự hỏi: ai thực sự được hưởng lợi? Con bạn, cha mẹ hay toàn xã hội? Trả lời câu hỏi ấy; chúng ta mới có thể dỡ bỏ những lớp áo giáp nặng nề; và trao cho con trẻ không gian phát triển tự nhiên; với tri thức gắn kết cùng đam mê, chứ không chỉ là những con số trên giấy. ;