Từ tham vọng tự chủ công nghệ của Bắc Kinh đến phản ứng toàn diện của Washington – Vì sao “Made in China 2025” chạm vào lằn ranh đỏ của phương Tây?

1. Made in China 2025 là gì?

“Made in China 2025” (MIC2025) là một chiến lược công nghiệp quốc gia do Trung Quốc công bố năm 2015, nhằm biến nước này từ một trung tâm sản xuất giá rẻ thành cường quốc công nghệ hàng đầu thế giới. Kế hoạch nhắm đến việc làm chủ 10 ngành công nghệ mũi nhọn như:

  • Robot và tự động hóa,
  • Hàng không vũ trụ,
  • Xe điện và pin năng lượng,
  • Thiết bị y tế cao cấp,
  • Và đặc biệt: bán dẫn – trái tim của mọi công nghệ hiện đại.

Ví dụ: Tập đoàn BYD, CATL được Trung Quốc hỗ trợ toàn diện trong sản xuất xe điện và pin, không chỉ làm chủ phần cứng mà còn cả phần mềm điều khiển thông minh.

2. Mỹ phản ứng thế nào với MIC2025?

Ngay từ năm 2016, các tổ chức thương mại và an ninh của Mỹ đã cảnh báo về rủi ro chiến lược từ MIC2025. Dưới thời Tổng thống Donald Trump, Washington chính thức coi MIC2025 là đe dọa đối với an ninh kinh tế và công nghệ của Mỹ.

Các bước phản ứng bao gồm:

  • Đánh thuế trừng phạt lên hàng hóa Trung Quốc.
  • Cấm vận Huawei và ZTE.
  • Giới hạn đầu tư từ Trung Quốc vào các công ty công nghệ Mỹ.

Cụ thể, năm 2019, Huawei bị Bộ Thương mại Mỹ đưa vào danh sách đen, không được tiếp cận phần cứng và phần mềm quan trọng như chip Qualcomm và Android.

3. Vì sao Made in China 2025 là lằn ranh đỏ của phương Tây?

3.1. Nhà nước kiểm soát thị trường công nghệ

MIC2025 không phải là kế hoạch thị trường hóa. Đó là một chiến lược “từ trên xuống”, do nhà nước định hướng, phân bổ vốn, trợ cấp và chọn ra các “doanh nghiệp vô địch quốc gia” (national champions) để nâng đỡ.

3.2. Chủ nghĩa bảo hộ công nghệ dưới lớp vỏ mở cửa

  • Các doanh nghiệp nước ngoài muốn kinh doanh tại Trung Quốc phải liên doanh bắt buộc, bị giới hạn sở hữu và buộc chuyển giao công nghệ.
  • Việc cấp phép hoạt động trong các ngành quan trọng thường đi kèm yêu cầu chia sẻ mã nguồn, bằng sáng chế hoặc công nghệ lõi.

3.3. Hệ thống “ăn cắp – tiêu hóa – thương mại hóa” công nghệ có tổ chức

Đây là yếu tố cốt lõi khiến Mỹ và phương Tây lo ngại:

• Bước 1: Thu thập công nghệ

  • Ép buộc chuyển giao trong liên doanh.
  • Mua lại startup công nghệ tại Mỹ, EU, Israel.
  • Gián điệp mạng (APT), trộm mã nguồn.
  • Cài cắm nhà nghiên cứu thông qua chương trình Thousand Talents Program (“Chương trình ngàn nhân tài”).

• Bước 2: Tái thiết kế và nội địa hóa

  • Các viện như Đại học Thanh Hoa, Viện Khoa học Trung Quốc… sẽ “giải mã” công nghệ, cải biến, tích hợp vào hệ sinh thái nội địa.

• Bước 3: Chuyển giao cho doanh nghiệp nhà nước

  • NFTTC (Quỹ Quốc gia Hướng dẫn Chuyển giao và Thương mại hóa Thành tựu KH&CN) sẽ tài trợ và đưa công nghệ về cho các tập đoàn như Huawei, SMIC, CATL…

• Bước 4: Thương mại hóa quy mô lớn

  • Thị trường 1,4 tỷ dân và chính sách bảo hộ giúp thử nghiệm sản phẩm, sản xuất đại trà.
  • Không tốn chi phí R&D, bản quyền → giá thành thấp, năng lực cạnh tranh mạnh.

Ví dụ: GE từng buộc phải chia sẻ công nghệ turbine điện nếu muốn trúng thầu xây dựng lưới điện Trung Quốc.

Ước tính từ USTR và Carnegie Mellon: Mỹ mất từ 300–600 tỷ USD/năm vì hành vi cưỡng ép, đánh cắp và thương mại hóa công nghệ của Trung Quốc.

3.4. Gốc rễ sâu xa: Xung đột về ý thức hệ tự do tư tưởng và độc tài

Cốt lõi của đổi mới công nghệ không nằm ở máy móc, tài chính hay dân số – mà ở tự do tư tưởng, nơi con người được phép nghi ngờ, phản biện và vượt khỏi giới hạn khuôn mẫu. Đây là điều mà chế độ Trung Quốc, với cấu trúc kiểm soát tư tưởng chặt chẽ và mô hình toàn trị, chưa bao giờ có được.

Dù đã hơn 70 năm cầm quyền và gần 50 năm mở cửa kinh tế, với 1/5 dân số toàn cầu, Trung Quốc vẫn chưa có một giải Nobel Khoa học nào xuất phát từ sự sáng tạo độc lập trong nước – ngoại trừ một giải về thuốc Đông y.

Trong khi đó, Đài Loan, với dân số chỉ tương đương một huyện lớn của Trung Quốc, lại sở hữu những công nghệ lõi như TSMC, và có uy tín vượt trội trong chuỗi cung ứng toàn cầu – dù cùng một nguồn gốc dân tộc.

Chính sự mâu thuẫn giữa tham vọng bá quyền và khả năng sáng tạo hạn chế là nguyên nhân khiến Trung Quốc lựa chọn con đường cưỡng ép chuyển giao, sao chép và gián điệp công nghệ.

Cuộc xung đột công nghệ giữa Trung Quốc và phương Tây, vì thế, không đơn giản là vì Mỹ không muốn Trung Quốc phát triển, như Bắc Kinh vẫn tuyên truyền. Vấn đề là: liệu thế giới có thể chấp nhận một chế độ toàn trị – không tạo ra công nghệ nhưng lại muốn kiểm soát toàn cầu bằng công nghệ đánh cắp?

Nếu công nghệ trở thành công cụ của độc tài, thì cuộc chiến này không còn là kinh tế – mà là tương lai của thế giới tự do.

4. Liên minh công nghệ phương Tây hình thành

Mỹ không đơn độc trong cuộc chiến này. Các đồng minh như Nhật Bản, Hà Lan, Hàn Quốc, EU cùng tham gia:

  • Cấm bán thiết bị sản xuất chip cao cấp cho Trung Quốc (như máy in EUV của ASML).
  • Hạn chế đầu tư và chuyển giao công nghệ trong AI, vệ tinh, viễn thông.

Liên minh “Tứ giác chip” Mỹ – Nhật – Hàn – Đài Loan được hình thành, nhằm kiểm soát chuỗi cung ứng bán dẫn toàn cầu.

5. Trung Quốc điều chỉnh chiến lược nhưng không từ bỏ tham vọng

Dù cụm từ “Made in China 2025” ít được nhắc đến sau năm 2020, nhưng các mục tiêu cốt lõi vẫn giữ nguyên dưới các tên gọi mới như:

  • “Tự lực tự cường công nghệ”,
  • “Nội địa hóa chuỗi cung ứng”,
  • “Chuỗi cung ứng không Mỹ”.

Trung Quốc tiếp tục rót hàng chục tỷ USD vào các doanh nghiệp như SMIC, YMTC, Huawei, và đẩy mạnh hệ sinh thái công nghệ “thuần Trung”.

6. MIC2025: Không chỉ là thương mại, mà là cuộc chiến mô hình công nghệ

Cuộc chiến công nghệ Mỹ – Trung là cuộc đối đầu mô hình:

  • Mỹ đại diện cho công nghệ dựa trên tự do sáng tạo, quyền sở hữu trí tuệ và thị trường cạnh tranh.
  • Trung Quốc sử dụng công nghệ như công cụ kiểm soát xã hội, phục vụ ý chí chính trị và chiến lược quyền lực toàn cầu.

MIC2025 là mũi nhọn trong chiến lược đó.

Made in China 2025 – Mồi lửa chiến tranh công nghệ thế kỷ 21

MIC2025 chính là “ngòi nổ” khởi đầu cho cuộc chiến công nghệ Mỹ – Trung. Dù không còn được tuyên bố công khai, chiến lược này vẫn ngấm ngầm định hình mọi chuyển động công nghệ của Trung Quốc – từ sản xuất chip, AI, đến vũ khí không gian.

Mỹ và các đồng minh ngày càng siết chặt vòng kiểm soát, hình thành các mặt trận công nghệ mới. Cuộc chiến không còn là dự đoán – nó đã thực sự bắt đầu.