Từng nổi tiếng với các sản phẩm thủ công tinh xảo xuất khẩu đi châu Âu, Nhật Bản, làng nghề mây tre đan Phú Vinh nay đối mặt hàng loạt thách thức: thiếu lao động trẻ, ô nhiễm và sản phẩm truyền thống dần mất lợi thế cạnh tranh. Nhưng thay vì chấp nhận mai một, nhiều nghệ nhân và doanh nghiệp đang chọn tư duy ngược: biến khó khăn thành cơ hội đổi mới, giúp nghề sống lại bằng hướng đi sáng tạo và bền vững hơn.
- Làng nghề giày da Tam Lâm – Nơi thời gian được khâu lại bằng chỉ lanh
- Cao nhân thời Bắc Tống chỉ 8 cách để tiêu tai giải nạn
- Doanh nghiệp đầu tư cao tốc Bắc Nam: Cơ hội và thách thức
Mây tre đan Phú Vinh: Hào quang xưa và thách thức hôm nay
Làng nghề mây tre đan Phú Vinh, thuộc xã Phú Nghĩa, huyện Chương Mỹ (trước đây thuộc huyện Thường Tín), Hà Nội, được xem là một trong những cái nôi của nghề đan lát thủ công truyền thống. Nghề mây tre nơi đây hình thành từ thế kỷ XVII và phát triển rực rỡ vào đầu thế kỷ XX, khi nghệ nhân Nguyễn Văn Tỵ mang các kỹ thuật đan mới từ Pháp về ứng dụng. Từ đó, các sản phẩm của Phú Vinh như bình hoa, đồ nội thất, tranh mây tre… được xuất khẩu sang nhiều nước châu Âu, châu Á, trở thành mặt hàng thủ công mỹ nghệ có giá trị cao.
Thế nhưng, cũng như nhiều làng nghề truyền thống khác, mây tre đan Phú Vinh bước vào thời kỳ khó khăn khi chịu áp lực từ đô thị hóa, thị trường tiêu dùng thay đổi và sự suy giảm nhân lực kế thừa. Thiếu lao động trẻ, thiếu ý tưởng sáng tạo mới, thiếu hệ thống xử lý môi trường bài bản — tất cả khiến làng nghề từng có thương hiệu vang danh bắt đầu bị lùi lại phía sau.
Tuy nhiên, thay vì nhìn nhận những “thiếu hụt” đó như một lực cản, Phú Vinh đang dần tiếp cận theo hướng mới: coi thiếu là cơ hội, là đòn bẩy để chuyển mình và đổi mới.
Thiếu nhân lực trẻ – Cơ hội kiến tạo “trường nghề” sáng tạo
Thiếu hụt lao động trẻ không chỉ là vấn đề riêng của Phú Vinh; mà là tình trạng chung của các làng nghề truyền thống Việt Nam. Tuy nhiên, thay vì chờ đợi thế hệ sau tự quay về với nghề; nhiều nghệ nhân và nhóm khởi nghiệp tại Phú Vinh đã chủ động “mang nghề đi xa”; thông qua các chương trình trải nghiệm mây tre cho sinh viên mỹ thuật; học sinh phổ thông và các lớp đào tạo ngắn hạn gắn với thiết kế sáng tạo.
Từ năm 2022, Phú Vinh đã hợp tác với Đại học Mỹ thuật Công nghiệp và các trường nghề ở Hà Nội; để tổ chức chương trình “Một ngày làm nghệ nhân mây tre đan”; thu hút hàng trăm bạn trẻ tham gia. Nhiều sinh viên sau trải nghiệm đã lựa chọn nghề thủ công truyền thống như một hướng đi thực sự nghiêm túc, kết hợp với các kỹ năng thiết kế hiện đại.
Bạn Trần Minh Hằng – sinh viên ngành Thiết kế nội thất chia sẻ: “Trước đây em nghĩ nghề mây tre đan chỉ là làm thủ công đơn điệu. Nhưng khi bắt tay tạo mẫu đèn bàn từ tre; và tích hợp bóng LED cảm ứng, em nhận ra nghề này rất giàu tiềm năng sáng tạo.”
Cùng với đó, một số startup trẻ đã ra đời như Tài Mây, Phuvinh Art… chuyên sản xuất sản phẩm mây tre xuất khẩu cao cấp, tận dụng nguồn nhân lực tại chỗ, đào tạo kỹ thuật mới và đưa sản phẩm lên các nền tảng thương mại điện tử toàn cầu như Etsy, Amazon, Shopee quốc tế.
Thiếu mẫu mã mới – Cơ hội sáng tạo sản phẩm đa ngành
Dù có lịch sử lâu đời; nhưng trong nhiều năm, sản phẩm mây tre Phú Vinh phần lớn vẫn mang dáng dấp truyền thống; khó tiếp cận nhu cầu của khách hàng trẻ hay thị trường cao cấp. Đây chính là lý do khiến làng nghề “đẹp nhưng không sống được”; theo lời của một nghệ nhân lão thành.
(Ảnh: doanhnghiepvadautu)
Tuy nhiên, từ khoảng năm 2021; Phú Vinh bắt đầu xuất hiện những dự án kết hợp giữa nghệ nhân và nhà thiết kế hiện đại. Cuộc thi “Thiết kế đương đại cho mây tre đan Phú Vinh” do Sở Công Thương Hà Nội tổ chức; đã thu hút hàng chục mẫu sản phẩm độc đáo: Đèn tre treo trần, bàn cà phê gấp gọn; phụ kiện decor nội thất tối giản… Những mẫu mã mới không chỉ đẹp mà còn thân thiện môi trường; dễ đóng gói, dễ xuất khẩu và phù hợp với xu hướng sống xanh của thế hệ trẻ.
Ngoài thiết kế, một số nghệ nhân còn hợp tác với các công ty công nghệ để tích hợp chức năng hiện đại vào sản phẩm thủ công – như đèn mây có cảm biến ánh sáng, hộp đựng giấy tích hợp sạc không dây, v.v.
Nhờ vậy, mây tre đan Phú Vinh dần trở lại bản đồ tiêu dùng thông minh: vừa mang giá trị truyền thống, vừa thích nghi với nhịp sống hiện đại.
Thiếu hệ thống xử lý môi trường – Cơ hội chuyển hóa thành làng nghề xanh
Quá trình xử lý nguyên liệu (ngâm, luộc, tẩy mốc…) trong mây tre đan vốn tiêu tốn nhiều nước; và gây ô nhiễm môi trường nếu không có hệ thống xử lý chất thải tốt. Đây từng là vấn đề dai dẳng khiến nhiều hộ dân ở Phú Vinh phải giảm quy mô sản xuất; hoặc chuyển sang làm thuê cho xưởng lớn.
Tuy nhiên, từ năm 2022; xã Phú Nghĩa phối hợp với các tổ chức phi chính phủ; đã thí điểm mô hình xử lý nước thải bằng hệ thống bể lọc sinh học theo cụm hộ. Nhờ đó, nước thải được lọc trước khi thải ra kênh mương chung; đồng thời tạo điều kiện để người dân tiếp cận kỹ thuật nhuộm tre bằng nguyên liệu thiên nhiên như lá bàng; củ nâu, vỏ tràm…
Sản phẩm mây tre đan đạt tiêu chí xanh; an toàn với môi trường ngày càng được ưa chuộng tại các thị trường khó tính như Nhật Bản, Đức; Hà Lan. Đây cũng là động lực để nhiều nghệ nhân thay đổi quy trình sản xuất; giảm phụ thuộc vào hóa chất, từ đó nâng giá trị sản phẩm và mở rộng thị trường.
Mây tre đan Phú Vinh: Từ làng nghề truyền thống đến thương hiệu sáng tạo
“Mây tre đan Phú Vinh” không còn là câu chuyện của một làng nghề thuần nông làm thủ công. Nó đang trở thành biểu tượng của sự đổi mới: Từ đào tạo nhân lực trẻ, thiết kế sáng tạo; đến cải thiện môi trường sản xuất. Những gì làng nghề từng thiếu đang được chuyển hóa thành lợi thế cạnh tranh – Với điều kiện giữ được tinh thần học hỏi; kết nối đa ngành và tư duy phát triển bền vững.
Trong bối cảnh xã hội ngày càng đề cao giá trị thủ công; sản phẩm thân thiện môi trường và bản sắc văn hóa; “Mây tre đan Phú Vinh” hoàn toàn có thể vươn xa – nếu biết tiếp tục biến thách thức thành cơ hội; và truyền thống thành động lực đổi mới.