Trước áp lực quốc tế và nội bộ sau biến cố Prigozhin, Nga đang chuyển đổi hoạt động của Wagner tại châu Phi sang hình thức chính quy hơn, thông qua Quân đoàn châu Phi dưới sự kiểm soát của Bộ Quốc phòng.

Wagner rút khỏi Mali, Quân đoàn châu Phi thay thế

Một thành viên Wagner đứng cạnh lính Cộng hòa Trung Phi trong cuộc biểu tình ở thủ đô Bangui hồi tháng 3/2022. Ảnh:VNEXPRESS

Ngày 6/6, Wagner thông báo đã hoàn tất sứ mệnh tại Mali sau 3,5 năm hỗ trợ chính quyền quân sự chống phiến quân và đang rút quân về nước. Lực lượng này khẳng định đã giúp giành lại toàn bộ thủ phủ vùng, tiêu diệt hàng nghìn phiến quân, tạo điều kiện cho Bộ Quốc phòng Nga triển khai Quân đoàn châu Phi thay thế.

Đây là bước đi được giới phân tích nhận định là dấu mốc trong nỗ lực tái cấu trúc Wagner thành một lực lượng bán vũ trang trực thuộc nhà nước Nga. Với việc đặt dưới sự chỉ huy của Bộ Quốc phòng, Nga hy vọng củng cố ảnh hưởng một cách “chính danh” hơn ở châu Phi.

Wagner và vai trò địa chính trị tại châu Phi

Trùm Wagner Yevgeny Prigozhin phát biểu ở thành phố Rostov-on-Don, Nga, hôm 24/6/2023. (Ảnh: Vnexpress)

Từ năm 2017, Wagner mở rộng hiện diện tại các điểm nóng như Mali, Cộng hòa Trung Phi (CAR), Libya, Sudan, Burkina Faso và Niger. Nhóm này cung cấp huấn luyện quân sự, bảo vệ tài sản chiến lược, đồng thời tham gia khai thác tài nguyên như vàng, kim cương và dầu mỏ để tài trợ cho hoạt động.

Thông qua Wagner, Nga cạnh tranh ảnh hưởng với các cường quốc phương Tây, đặc biệt là Pháp và Mỹ. Các nguồn thu từ tài nguyên giúp Moskva duy trì vị thế và chi trả cho chiến dịch địa chính trị tại khu vực này.

Tuy nhiên, sau cuộc nổi loạn của Prigozhin năm 2023 và cái chết bí ẩn của ông hai tháng sau đó, Wagner mất đi sự tự chủ, buộc Điện Kremlin phải tái cấu trúc lực lượng này nhằm giữ ổn định và tiếp tục hiện diện ở châu Phi.

Chuyển đổi sang Quân đoàn châu Phi và những thách thức

Tháng 2/2024, Nga thành lập Quân đoàn châu Phi với 70-80% thành viên là cựu binh Wagner. Lực lượng này được triển khai tại 5 quốc gia gồm Mali, CAR, Libya, Burkina Faso và Niger, dưới sự chỉ đạo của Thứ trưởng Quốc phòng Yunus-Bek Yevkurov.

Dù mang lại sự hậu thuẫn mạnh mẽ từ nhà nước Nga, mô hình mới khiến Wagner đánh mất tính linh hoạt vốn có, làm giảm tốc độ phản ứng trong các tình huống chiến sự. Hơn nữa, quá trình chuyển giao các hợp đồng kinh tế hậu Prigozhin gặp nhiều rào cản, nhất là khi mối quan hệ cá nhân của cố lãnh đạo Wagner với chính quyền sở tại không thể thay thế ngay lập tức.

Sự cố gần đây ở căn cứ Boulkessi, Mali, khiến hơn 100 binh sĩ thương vong, cho thấy Quân đoàn châu Phi chưa chứng tỏ được hiệu quả so với thời kỳ Wagner độc lập. Điều này đặt Moskva trước áp lực phải nâng cấp mô hình hoặc thay đổi chiến lược để duy trì ảnh hưởng ở lục địa đen.

Ảnh: Vnexpress